Khi “nghe” không chỉ là nghe
Hầu như ai học IELTS cũng từng rơi vào cảm giác này: file audio vừa bật lên, mình còn chưa đọc hết câu hỏi, chưa định hình giọng đọc, thì băng đã chạy qua mất đoạn quan trọng. Sau đó là cả chuỗi “ôi trời, nghe chẳng hiểu gì”.
Thật ra, nghe tiếng Anh không khó đến mức vậy. Vấn đề nằm ở cách tiếp cận.
Ở lớp IELTS Năng Khiếu của tôi – một lớp nhỏ chỉ khoảng năm đến bảy bạn ở khu Rạch Dừa, Vũng Tàu – tôi luôn nói với học trò: “Listening không phải là nghe, mà là săn tín hiệu.”
Điều quan trọng nhất không phải là nghe hết mọi thứ, mà là nghe đúng thông tin, đúng thời điểm. Khi bạn hiểu được nguyên tắc đó, toàn bộ bài Listening sẽ trở nên có cấu trúc và dễ kiểm soát hơn rất nhiều.
Hiểu đúng bản chất của bài Listening
Bài thi IELTS Listening có bốn phần, bốn mươi câu hỏi, và chỉ được nghe một lần. Nhưng đừng để điều đó làm bạn căng thẳng.
Điểm mấu chốt nằm ở việc bạn chuẩn bị trước khi nghe: xác định từ khóa, dự đoán thông tin, và đoán loại từ cần điền.
Ví dụ, nếu câu hỏi là “What time does the train leave?”, bạn biết chắc mình đang tìm một mốc giờ. Khi audio phát, tai bạn sẽ “săn” những cụm như quarter to seven, at six forty-five, thay vì cố hiểu toàn bộ câu chuyện.
Thí sinh ở mức band 5 thường nghe theo bản năng – băng nói đến đâu, họ chạy theo tới đó. Còn người ở mức band 7–8 thường “nghe trước cả khi nghe”: họ đã biết mình chuẩn bị tìm điều gì.
Nghe chủ động – nghe bằng não chứ không chỉ bằng tai
Chuẩn bị trước khi audio phát
Khoảng thời gian ngắn trước khi băng chạy chính là “ba phút vàng”. Hãy đọc toàn bộ câu hỏi, gạch chân những từ khóa như tên riêng, địa điểm, số lượng hay thời gian. Cố gắng dự đoán xem phần sắp nghe nói về điều gì – một cuộc gọi đặt phòng, một buổi hướng dẫn du lịch, hay một bài giảng ngắn.
Khi bạn đoán được bối cảnh, não sẽ tập trung chọn lọc thông tin phù hợp hơn.
Trong khi nghe – tập trung vào cụm thông tin
Một sai lầm phổ biến là cố hiểu từng từ. Cách đó khiến bạn kiệt sức chỉ sau vài phút. Hãy tập nghe theo cụm ý. Khi nghe thấy từ khóa hoặc từ đồng nghĩa, ghi lại bằng ký hiệu ngắn gọn của riêng bạn.
Ở lớp nhỏ của tôi, các bạn học viên đều có “ngôn ngữ ghi chú riêng”. Có bạn viết Wed aftn thay vì Wednesday afternoon, có bạn dùng mũi tên để đánh dấu mối liên hệ giữa các ý. Khi làm quen với cách viết đó, phản xạ nghe – ghi sẽ tự nhiên nhanh hơn.
Sau khi nghe – kiểm tra lại bằng logic
Nghe xong đừng vội chuyển phần khác. Hãy nhìn lại những gì mình đã ghi, kiểm tra xem có hợp lý không. Nhiều bạn mất điểm chỉ vì quên thêm “s” hoặc sai dạng danh từ. Đó là lỗi rất nhỏ, nhưng thường quyết định sự khác biệt giữa band 6.5 và band 7.
Ghi chú thông minh – vũ khí thầm lặng của người nghe giỏi
Người đạt band 5 thường cố ghi nguyên câu, dẫn đến bỏ lỡ phần sau. Người band 6 bắt đầu biết rút gọn, nhưng chưa có hệ thống. Còn những bạn đạt 7–8 thường có cấu trúc ghi chú riêng, mang tính logic cao.
Điều quan trọng không nằm ở tốc độ viết, mà ở cách chọn lọc thông tin. Một người nghe tốt không cố ghi tất cả – họ chỉ ghi những điểm mấu chốt cần để trả lời câu hỏi.
Tôi thường nói với học viên: “Ghi chú thông minh nghĩa là não bạn đã biết bỏ qua điều không cần thiết.” Khi kỹ năng đó hình thành, Listening trở nên nhẹ nhàng hơn rất nhiều.
Sự khác biệt giữa các band Listening
Nhìn từ góc độ giảng dạy, tôi nhận thấy mỗi mức điểm Listening phản ánh một thói quen khác nhau.
Band 4–5
Học viên nghe thụ động, dễ mất tập trung. Họ cần học cách đọc trước câu hỏi, dự đoán từ loại, và không hoảng khi lỡ mất một câu.
Band 5.5–6.5
Đã biết gạch chân từ khóa, nhưng thường không nhận ra từ đồng nghĩa. Với nhóm này, việc luyện paraphrase là chìa khóa: biết rằng “purchase” có thể thay cho “buy”, hay “approximately” có thể thay cho “around”.
Band 7–8+
Họ nghe chủ động, hiểu cấu trúc logic của bài nói, và không bị “rối” khi bỏ lỡ vài giây audio. Khi đã đến trình độ này, điều quan trọng là giữ bình tĩnh, duy trì nhịp tập trung và nhất quán trong ghi chú.
Cách luyện nghe hiệu quả tại nhà
Đừng chỉ nghe cho vui. Hãy nghe có phương pháp.
Một bài luyện nên có ba vòng. Vòng đầu, nghe không nhìn script để nắm ý chính. Vòng hai, nghe lại cùng transcript, gạch những chỗ paraphrase hoặc từ đồng nghĩa. Vòng ba, nghe lần cuối và thử chép chính tả.
Nguồn nghe nên chọn Cambridge IELTS, BBC Learning English hoặc TED-Ed. Khi luyện, hãy chú ý cả giọng Anh lẫn giọng Úc, vì đề thi thật thường xen kẽ nhiều accent khác nhau.
Ở lớp IELTS Năng Khiếu, học viên thường làm việc theo nhóm nhỏ. Mỗi người phụ trách một phần audio, sau đó cả nhóm cùng phân tích transcript. Cách này giúp các bạn nhìn bài nghe từ nhiều góc khác nhau – vừa rèn kỹ năng nghe, vừa tăng khả năng suy luận.
Học nghe trong không khí thật
Một trong những điều khiến lớp Năng Khiếu khác biệt là cách học Listening không máy móc. Thỉnh thoảng tôi bật một đoạn hội thoại ngắn, không cho học viên nhìn câu hỏi. Cả lớp phải đoán trước xem nội dung chính là gì. Sau đó mới mở câu hỏi ra đối chiếu.
Lần đầu làm, ai cũng đoán sai. Nhưng vài buổi sau, các bạn bắt đầu nghe “bằng não” – không còn chỉ nghe âm thanh, mà nghe ý.
Đó là kỹ năng mà người đạt band 8 thường có: họ không hoảng loạn, không cố ghi mọi từ, mà chỉ tập trung “bắt tín hiệu” quan trọng.
Kết lại – Nghe chủ động để hiểu sâu hơn
Listening không phải là trò chơi của trí nhớ, mà là bài thi của tư duy. Khi bạn biết cách nghe có mục tiêu, ghi chú có hệ thống, bạn sẽ thấy việc nâng điểm không còn là điều xa vời.
Ở lớp IELTS Năng Khiếu tại Rạch Dừa, mỗi buổi học chỉ có vài bạn, nhưng mỗi người đều được phân tích bài riêng, chỉ ra lỗi cụ thể và được hướng dẫn chiến lược cá nhân hóa. Học ít, hiểu sâu – đó là tinh thần mà tôi luôn giữ suốt nhiều năm dạy.
Nếu bạn đang học IELTS và thấy Listening là “ác mộng”, hãy thử thay đổi cách luyện. Một khi bạn nghe chủ động và ghi chú thông minh, điểm số sẽ tự nhiên phản ánh đúng khả năng thật của bạn.
